Paskalya Bayramı ve Ukrayna’da Paskalya

pasha_2012_001

Bundan 25 yıl önce Paskalya ismini ilk kez duyduğumda İstanbul Erkek Lisesi’nde hazırlık birinci sınıf öğrencisiydim. Şanslı öğrencilerdik, zira öğretmenlerimizin yarısı Türk, yarısı Alman olduğu için hem Türkler’in hem de Almanlar’ın dini ve milli bayramlarında okulumuz tatil olur, akranlarımızdan çok daha fazla tatil yapardık. Bu tatillerden biri de Paskalya’ydı. Her yıl nisan ayında neredeyse bir hafta okula gitmezdik. İstanbul Erkek Lisesi’nde okuduğum 8 yıl boyunca Paskalya’nın ne olduğunu hiç merak etmedim. Bakıyorum Ukrayna’ya ilk kez gelişimin üzerinden 11 yıl geçmiş. Bu süreç içerisinde Paskalya’ya yazılarımda hiç değinmemişim. Bu konuyu bir süredir yazmayı istiyordum, bugüne kısmetmiş.

image (2)Katoliklere göre en önemli bayram Hz. İsa’nın doğumunun kutlandığı Noel’dir. Ortodokslar ise kendileri için en önemli bayramı Hz. İsa’nın yeniden dirildiğine inanılan Paskalya olarak görürler. Paskalya’nın zamanı katoliklerde ve ortodokslarda farklı takvimlere göre belirlendiği için, bu bayram her iki mezhepte farklı zamanlarda kutlanılıyor. Ukrayna’nın nüfusunun %10’unu oluşturan Yunan Katolikler de ibadet zamanlarını ortodoks takvmine göre belirledikleri için Paskalya’yı ortodokslar ile aynı zamanda kutlarlar.

Paskalya’yı anlatabilmek, onun bu topraklarda nasıl kutlanıldığını tasvir edebilmek için Paskalya öncesi sürece de değinmek gerek.  Ukrayna’da baharın gelişinin kutlandığı Maslinitsa festivali (bu pagan geleneklerini de içeren Ukrayna bayramı ilerde bir başka yazı konusu olacaktır) sona erdikten sonraki ilk pazartesi günü Büyük Oruç başlar ve bu oruç tam 40 gün sürer. 40 günün sonundaki pazar günü Paskalya’dır. Bu tarih aynı zamanda ilkbaharın ilk dolunayından sonraki ilk pazar günüdür. Bu tarihten üç gün önce yani perşembe günü ise Temiz image (1)Perşembe olarak isimlendirilir. Ukraynalılar bugün önce evlerini ve çevrelerini temizlerler daha sonra ise yıkanırlar. Böylelikle günahlarından arındıklarına inanırlar. Ayrıca Paskalya öncesi gündelik tüm işlerini de tamamlamaları gerekir. Tatlı Paskalya ekmeği Kuliç’in mayalı hamuru ve Paskalya’nın vazgeçilmezi Kraşankalar yani haşlanmış ve boyanmış yumurtalar da bu perşembe hazırlanır.

Bu perşembeden sonraki cuma günü Büyük Oruç’un en zor günüdür. Hristiyanların oruçlarında bizden farklı olarak oruç sırasında belli gıda maddelerinin yenmesi mümkündür ancak Paskalya öncesi bu son cumada tutulan oruçta herhangi bir şey yenmesi yasaktır, oruç sırasında yalnızca su içilebilir. Bundan dolayı bu cuma Çetin Cuma olarak isimlendirilirken, bu gün  dünya işleriyle de ilgilenilmemesi gerekir.

S2500006.JPGPaskalya’nın arifesinde yani cumartesi günü, pazar sabahı gerçekleşecek Paskalya kahvaltısı(iftarı) için çeşitli yemekler hazırlanır ve kilise ayininde kutsanmaları için bu yemekler bir sepete konur. Sepette, kraşankalar, Ukraynalılar’ın paska, Ruslar’ın kuliç olarak isimlendirdikleri mayalı hamurdan pişirilmiş, silindir biçimli üstü boyalı tatlı ekmek, sosis, et ve şarap bulunur.

Ortodoksların sepetlerde getirmiş oldukları yiyecekleri, kiliselerde gece yarısı başlayan ve sabaha kadar süren Paskalya ayininde rahiplerimage kutsal suyla yıkarlar.  Sabaha karşı ayinden evlerine dönen Ortodokslar bu kutsanmış yemekler ile iftarlarını gerçekleştirirler. Paskalya zamanı Ukraynalılar birbirlerini Hristos Vaskres (İsa Yeniden Dirildi) diye selamlarken, selamlanan kişi ise Voistinu Vaskres (gerçekten dirildi) diye selamı alır.

Kiev’deki en büyük Paskalya ayini Moskova Patriarklığına bağlı olan Peçerskaya Lavra’da gerçekleşir. Kiev’de yaşadığım evin arkasında bulunan yine aymı Patriarklığa bağlı olan Kadınlar Manastırı da büyük bir ayine sahne olur. Burada yeri gelmişken söyleyeyim, Ukrayna Ortodoksları’nın bir bölümü üst otorite olarak Moskova Patrikliğini, diğer bir bölümü ise kendi milli patrikliklerini kabul ederler. Turuncu Devrim sonrası Cumhurbaşkanı olan Yuşenko milli patrikliği ön plana çıkarmaya çalışırken, mevcut yönetim ise Moskova Patrikliği’ne bağlı olan yapıyı desteklemektedir.*

Paskalya zamanı Kiev’de, Kreşatik Caddesi’nde yalnızca Ukrayna Ortodoksları’na özgü bir süsleme sanatı olan Psankalar için bir sergi kurulur. Psanka eski Slav dilinde yazmak, çizmek kökünden gelen bir isimdir. Bu sanatta, içi boşaltılan ancak bütünlüğü korunan yumurtaların üzerine desenler çizilir. Her desenin özel anlamları vardır, desenlerden biri aile içerisindeki birliği temsil ederken, bir diğeri huzuru, bir başkası ise mutluluğu simgeler. Bu liste böyle uzayıp gider. Bu şekilde hazırlanan yumurta biçimli objelere de yine psanka denir. Dünya’nın en büyük Psanka’sı Ukrayna’nın Kolomiya Kasabasındaki “Psanka Paskalya Yumurta Müzesinde” sergilenir. İmkanı, zamanı olanlara hem Kreşatik’deki sergiyi hem de bu müzeyi gezmelerini tavsiye ederim.

Zaman zaman yazılarımda farklı kültürleri ve bu kültürlerin özelliklerini tanıtmaya çalışıyorum. Ağırlıklı olarak Ukrayna’da yaşadığım için bunu buradaki etkinliklerden, kutlamalardan yola çıkarak yapmaya özen gösteriyorum. Bir gün İskoçlar’ın Burns Gecesi, bir başka gün ise image (3)Hintliler’in Renk Bayramı yazı konum olabiliyor. Başka kültürleri tanımanın önemli olduğunu düşünürüm ancak en önemlisinin, kişinin kendi kültürünü, dinini, dilini, milletini tanıması olduğuna inanırım. Türkiye’nin en çok okunan köşe yazarlarından birinin Bab-ı Ali’de 40 yıl kalem oynattıktan sonra “Sahabe’nin” ne anlama geldiğini daha yeni öğrendiğini yazdığını hatırladıkça, ya da Türkiye’de ulusal bazda dereceli bir öğrencinin, Anadolu’nun kapılarını biz Türkler’e açan Malazgirt Savaşı’nda Şelçuklu hükümdarı Alpaslan’ın elbisesinin renginin beyaz olmasına tarih kitaplarında niçin yer verildiğini anlamayarak, “tarih kitaplarında neden bu tip ayrıntılar yazılıyor” demesini işitince maalesef ülkemizde hala bu konularda yapılması gereken çok şey olduğunu görüyorum.

Burak PEHLİVAN

*Bu yazı, Mayıs 2013 yılında kaleme alınmıştır. Ukrayna Ortodoks Kilisesi’ne, 6 Ocak 2019 tarihinde Fener Rum Patrikhanesi tarafından  tomos (bir tür kilise kararnamesi) verilmiştir. Bu, kilise için bağımsızlık yetki belgesidir. Böylece 1686 yılında yapılan düzenlemeden 333 yıl sonra Ukrayna Ortodoks Kilisesi tekrar bağımsız olmuştur.

Yorumlar

“Paskalya Bayramı ve Ukrayna’da Paskalya” için bir yanıt

  1. Fikrican Taş avatarı

    Gerçekten her zaman detayını merak ettiğim bir bayram hakkında çok bilgilendirici, okuması çok keyifli ve akıcı bir makale olmuş. Daha uzun olmasını bile istemiştim. Fakat bu hali de yeterince harika. Teşekkürler.

    1. burakpehlivan avatarı
      burakpehlivan

      Teşekkürler Fikrican.