Doğu ve güney Ukrayna’nın en geniş kapsamlı ekonomi forumu, Zaporoje Ekonomi Forum’nda yaptığım konuşmada, Ukrayna’da son yıllarda gerçekleştirilen yapısal reformların ülke ekonomisine olumlu etkisine, ülkedeki Türk iş dünyasının Ukrayna’nın hızlı kalkınma sürecinde oynadığı ve oynayabileceği kolaylaştırıcı role ve Türkiye Ukrayna Serbest Ticaret Antlaşması’nın imzalanmasının önünü açacağı karşılıklı ticaret ve yatırım fırsatlarına dikkat çekmeye çalıştım. Türk iş dünyası, ülkemiz binin üzerinde işadamının katıldığı forumun yıldızıydı. Ukrayna’nın en önemli sanayi kenti olan Zaporoje’de gerçekleşen organizasyona katılan yabancı işadamlarının yarıya yakını Türk’tü. Türk sermayesi Ukrayna’da yalnız başkent Kiev’e değil, aralarında Zaporoje’nin de yer aldığı ülkenin farklı bölgelerine de ilgi duyuyor. Orijinalini Rusça olarak yaptığım konuşmanın, Türkçe özetine yer veriyorum.
Ukrayna son üç buçuk yılda hızlı bir reform sürecinden geçiyor, öyle ki bu dönemde gerçekleştirilen yapısal reformları etkisi, ülkenin bağımsızlığının ilk yirmi üç yılında yapılandan daha fazla. Yapısal reformlar yüksek ve sürdürülebilir bir ekonomik büyümeye ulaşabilmek için gerekli altyapıyı sağlayan adımlar. Ukrayna ekonomisi 2016 yılında %2,3 büyürken, bu yıl da aşağı yukarı benzer oranlarda bir büyüme sağlanacak. Ancak baz değerlerinin düşüklüğü göz önüne alındığında bu büyüme rakamları çok yeteresiz. Ülke ekonomisi 2014 ve 15 yıllarında sabit fiyatlarla toplamda %17 küçülürken, değeri aşınan yerel para birimi grivnanın da etkisiyle dolar bazında %50 daraldı, 183 milyar dolarlık ekonomik büyüklük 88 milyar dolara indi. Ülkenin ihtiyaç duyduğu yıllık %6-7’lik yüksek büyüme oranlarına ulaşabilmesi için yatırımların, özellikle de yabancı yatırımların süratle artması gerekiyor.
Serbest Ticaret antlaşmaları yalnız ticaret antlaşmaları değil, karşılıklı yatırım antlaşmalarıdır
Avrupa Meydanı öncesi dış ticaretinin yaklaşık %40’ını Rusya ile yapan Ukrayna’da bugün bu oran %10 seviyesine düşmüş durumda. Ukrayna’nın yeni pazarlara ihtiyacı var. AB ve Kanada ile yapılan Serbest Ticaret Antlaşmaları(STA) sırasıyla geçen yıl ve bu yıl yürürlüğe girdi. Bu STA’lar aslında yalnızca ticaret değil, karşılıklı yatırım antlaşmaları da. Ukrayna, bu ülkelerden orta ve uzun vadede yüksek miktarda yatırım çekecek, know-how kazanacaktır, ancak ne yazık ki kısa vadede ciddi gerçek bir yatırım göremiyoruz. Ülkeye 2017 yılının ilk yarısında yapılan yabancı yatırımların miktarı yalnızca 700 milyon dolar ve bu yatırımların %70’den fazlası Güney Kıbrıs’tan geliyor yani aslında Ukrayna’nın kendi parası. Peki neden, Ukrayna yatırım çekemiyor? Çünkü Batılı yatırımcılar, ülkede yaygın yolsuzluk olduğu düşüncesi, hukukun üstünlüğüne dönük kaygılar ve özellike Doğu Ukrayna ve Kırım’dan kaynaklanan jeopolitik riskler nedeniyle yatırım yapmakta çekingen davranıyorlar. Batı’dan, tarım sektörü bir yana koyulduğunda önümüzdeki birkaç yıl daha yüksek miktarda yatırım alınması pek ihtimal dahilinde değil. Bu sürecin hızlandırılması ancak katalizör faktörlerle mümkün olabilir.
Bu faktörlerden biri tarım arazilerinin alım satımını yasaklayan moratoryumun kaldırılması, bir başkası ise IMF ile yapılan mutabakatta da yer aldığı gibi 2020 yılına kadar 900 kamu işletmesinin özelleştirilmesi. Bir başka faktör ise, AB ve Kanada dışındaki ülkelerden özellike de üretime dönük yabancı sermaye çekilmesi. İşte burada Türkiye Ukrayna Serbest Ticaret Antlaşması devreye giriyor. Bu STA yalnızca iki ülke arasındaki ticaret ve yatırımları artırmanın ötesinde bir rol oynayabilir.
Ukrayna, Türkiye ile dış ticaretinde son 15 yılda 32 milyar $’ı aşan dış ticaret fazlası verdi
Kanada Ukrayna STA’sı siyasi ve psikolojik açıdan önemli. 1,5 milyon Ukraynalı’nın yaşadığı, güçlü bir refah ülkesinin, bir G7 üyesinin Ukrayna’ya açık desteğinin bir göstergesi ancak, iki ülke arasındaki mesafe 7.000 km üstelik Ukrayna’nın bu ülkeye ihracatı yalnızca 30 milyon dolar. Türkiye ile Ukrayna ise Karadeniz’in bağladığı ülkeler, Ukrayna’nın Türkiye ihracatı Kanada’ya yaptığını 80 katı, iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi ise Kanada ile olanın 15 katından fazla. STA olmamasına rağmen Ukrayna’nın yılın ilk altı ayında Türkiye’ye ihracatı %15 arttı, tarım ürünlerinde ise bu artış %72. Son 15 yılda Ukrayna Türkiye ile olan dış ticaretinde 32 milyar doları aşan dış ticaret fazlası verdi. Türkiye, bu dönemde Ukrayna’nın açık ara en çok dış ticaret fazlası verdiği ülke oldu.
Türk firmaları son on yılda yurtdışına 30 milyar $ yatırım yaparken, Ukrayna’daki Türk yatırımları 2,5 milyar $’a yaklaşıyor
Türkiye Ukrayna Serbest Ticaret Antlaşması’nın olumlu etkilerini, Kanada ve AB ile yapılan STA’lara göre özellikle de yatırımlar tarafında çok hızlı bir biçimde görmemiz mümkün olacaktır. Her şeyden önce 1996 yılında AB ile Gümrük Birliği yapan Türkiye’nin ekonomik durumu Ukrayna’nın bugünkü durumuna benzerlikler gösteriyordu. Jeopolitik riskler, hukukun üstünlüğü ve yolsuzluklara ilişkin algılar yabancı sermaye için aynıydı. Nitekim Türkiye’nin GB’den sonra Batı’dan ciddi sermaye çekebilmeye başlaması için 6-7 yılllık bir dönem geçti. Türk firmaları bu şartlarda iş yapma deneyimi kazandı. Bugün güçlenen ve deneyim kazanan Türk firmaları yeni pazarlar kadar yatırım için de yeni ülkeler arıyor. Son on yılda Türk firmaları yurtdışına 30 milyar doları aşan yatırım yaptı. Kaldı ki bugün itibarıyla Ukrayna’daki 600 Türk firmanın ülkeye yaptığı yatırım miktarı 2,5 milyar $’ı buluyor. Bu yatırımların 600-700 milyon dolarlık bölümü ise Avrupa Meydanı’ndan sonra yapıldı. Türk Havayolları şirketleri yalnız başkent Kiev’e değil, aralarında Zaporoje’nin de bulunduğu 6 farklı Ukrayna şehrine her gün uçuyorlar. Yalnızca Zaporoje’ye üç Türk Havayolu şirketi uçuyor. THY’nin ilk seferi için Zaporoje’ye geldiğimizde havalimanı müdürünün açılışta yaptığı konuşmada ‘’biz buraya uluslararası uçuş gerçekleştirilmesine karşıydık, havalimanının teknik ve beşeri imkanlarının buna müsaade etmeyeceğini düşünüyorduk, ancak THY yetkilileri bizi cesaretlendirdiler ve ikna ettiler’’ diyerek konuşma yapmasını dün gibi hatırlıyorum. 29 Aralık 2015’de gerçekleşen bu konuşma sonrasında biraz önce ifade ettiğim gibi daha birçok havayolu şirketi Zaporoje’ye sefer başlattı. Haftada yüzün üzerinde seferle Türkiye’ye kolay ulaşabilirlik yatırım ve ticarette genelinde Ukrayna’yı, özelinde ise Zaporoje’yi ön plana çıkarıyor.
Türk Ukrayna İşadamları Derneği, ülkedeki en geniş şube ağına sahip uluslararası iş derneği
Mevcut yatırımlar, kolay ulaşılabilirlik, iki ülke arasında kimlik kartıyla seyahat olanağı Türk firmalarına güven verirken, avantaj da sağlıyor. Başkanlığını yaptığım Uluslararası Türk Ukrayna İşadamları Derneği(TUİD) de yalnızca Kiev’de faaliyet göstermiyor, kurum Doğu Ukrayna’da Harkov, Güney Ukrayna’da Herson, Odesa ve Zaporoje, Orta Ukrayna’da Vinitsa ve Batı Ukrayna’da ise Lviv’de şubelere sahip. Ayrıca, Türkiye’de iş yapmak isteyen Ukraynalı işadamları için de İstanbul’da bir temsilciliğimiz bulunuyor. Ticaret müşavirliklerimiz, işadamı derneği altyapılarımız, mevcut, başarılı Türk firmaları, bunların hepsi Türk yatırımlar için Ukrayna’da yatırıma yapmayı cazip kılan unsurlar. Dolayısıyla AB ve Kanada ile yapılan STA’lardan farklı olarak Türkiye ile yapılan bir STA, Türkiye’den Ukrayna’ya özellikle de ihracata dönük hafif sanayi yatırımlarının gelmesini önünü açacaktır. Bu yatırımlar ise üçüncü ülkelerden, Ukrayna’ya yatırım yapılmasında katalizör görevi görecektir.
Cumhurbaşkanımız Erdoğan kısa bir süre önce Kiev’deydi, Ukraynalı muhatabı Petro Poroşenko ile yaptığı görüşme sonrasında Türkiye Ukrayna STA’sının çok kısa bir sürede imzalanması için karşılıklı irade beyanında bulundular. İlk kez 1998 yılında gündeme gelen, 2007 yılında ise resmi müzakere süreci başlayan Türkiye Ukrayna STA’sının ufak tefek pürüzler de aşılmak vasıtasıyla 2018 yılının ilk yarısında imzalanarak yürürlüğe girmesini artık hepimiz bekliyoruz. Bu antlaşma Türk ve Ukrayna firmaları için yeni ticaret ve yatırım ufukları açacak, oluşturacağı çarpan etkisiyle üçüncü ülkelerle transit ticaret de katkı yapacaktır.
Burak PEHLİVAN
Related posts:
Aşağıdaki butonları tıklayarak, yazıyı arkadaşlarınızla paylaşın!
