Ukrayna’da 2015 yılının son günleri yaşanırken, hükümet tarafından meclise sevk edilen, IMF ve Avrupa Birliği’nin desteklediği bütçe açığının milli gelire oranının %3,7’nin altında tutulacağı bütçe tasarısına karşı, radikal vergi indirimleri ve popülist harcamalarla bütçe açığını 2016 yılında milli gelirin %6’sının üzerine taşıyacak alternatif bütçe tasarısı mecliste aralarında iktidar partisi milletvekillerinin de yer aldığı çok sayıda taraftar bulmuştu. Bu milletvekilleri, ülkenin IMF çıpası olmadan da artık kendi ayakları üzerinde durabileceği varsayımından hareketle, alternatif bütçe tasarısını destekliyordu. Son bir yılda ekonomi alanındaki kazanımların kaybedilme tehlikesiyle karşı karşıyaydık zira IMF’in 1.7 milyar dolarlık yeni kredi diliminin yanı sıra, başta AB olmak üzere Batı bloğunun yeni 2.2 milyar dolarlık mali desteğinin önünün açılması ve istikrar programının devamı ancak hükümetin bütçe tasarısının kabulüyle mümkündü.
Sabaha karşı 4’de de olsa 2016 bütçesi meclisten geçti. Hükümet, ülkenin 2016 yılı gelir ve giderleri üzerinde yaptığı taahhütle, reformlar noktasında kararlılığını göstermiş oldu Bütçeye paralel ise, Ukrayna’da iş yapmayı çok daha kolaylaştıracak yeni vergi kanunu kabul edildi. Peki geçtiğimiz yıl Ukrayna’da bu iki gelişmeyle birlikte ekonomi alanında neler başarıldı? , 2016’da bizi ne bekliyor? Dilerseniz önce bütçe ve yeni vergi kanunundan başlayarak 2015’in genel bir muhasebesini yapalım.
Ukrayna’da, 2016’da büyüme %2, enflasyon %12 olarak öngörülüyor
2016 yılı bütçesinde gelirler 595 milyar grivna, giderler ise 667,7 milyar grivna olarak planlanıyor. Ortalama dolar kuru 24.1 grivna, yıl sonu dolar kuru ise 24.4 grivna olarak öngörülüyor. Bu durumda Ukrayna bütçesinin kabaca 28 milyar dolar olduğunu ve toplam 94 milyar dolar olarak tahmin edilen milli gelirin yaklaşık %30’una tekabül ettiğini söyleyebiliriz. Kademeli olarak yıl içerisinde üç kez artırılması planlanan asgari ücret ise yine ortalama dolar kuru üzerinden 60 dolar civarında gerçekleşecek ki, bu da ülkeyi işgücü maliyetleri açısından, özellikle sanayi yatırımları noktasında oldukça rekabetçi kılacak. Büyüme %2 olarak planlanırken, enflasyonun ise şu an bulunduğu %43’lük orandan, %12’ye çekilmesi hedefleniyor.
Bütçede ana gelir kalemini en başta tabii ki vergi gelirleri oluşturuyor. Yeni vergi kanunuyla bazı vergiler tümden iptal edilirken, bazı vergilerin oranları ise düşürüldü. İptal edilen vergiler arasında ürün gruplarına göre %5 veya %10 oranında uygulanan ve 2014 yılında ülkenin dramatik bir biçimde bozulan ödemeler dengesine ilaç olması için getirilen ek gümrük vergileri yer alıyor. 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren IMF ve AB ile varılan mutabakat çerçevesinde bu vergiler tamamen kaldırıldı.
Yeni vergi kanunuyla brüt ücret üzerindeki yük %59’dan, %22’ye çekilirken, gelir vergisi 18, KDV ise %20 olarak belirlendi
Ukrayna, brüt ücret üzerinde %59’luk vergi ve sosyal güvenlik yüküyle, dünyada bu alanda şampiyon ülkeler arasındaydı. Bir karşılaştırma yapmak açısından bu oran komşu Polonya’da %36, Gürcistan’da ise yalnızca %20’dir. Bu vergi yüküyle Ukraynalı üreticilerin piyasada kalıp, başka ülkelerdeki üreticilerle rekabet etmesi ve ayrıca ülkeye çok ihtiyaç duyduğu yabancı sermayenin yeterince çekilebilmesi mümkün değildi. Bir başka önemli husus ise ülke içi vergi adaletsizliğiydi. 5.000 $ aylık geliri olan bir avukat yalnızca %20 oranında gelir vergisi öderken, 100 dolar brüt geliri olan bir işçi bu rakamın 60 dolarını vergi olarak ödüyordu. Sistem, birçok firmanın büyük oranda ücretleri olduğundan kat be kat düşük göstermesine yol açıyor, bu da vergi tabanının genişlemesine engel oluyordu. Bu çarpık ve adaletsiz durum yeni vergi kanunuyla gideriliyor. Brüt ücret üzerindeki vergi oranı radikal bir değişiklikle %22’ye çekilirken, daha önce %15 ve %20 oranlarında uygulanan gelir vergisi %18, KDV ise %20 oranlarında sabit tutuldu.
Yeni bütçeyle birlikte zaten çok düşük oranda vergilendirilen alkollü içkiler ve tütün mamullerindeki vergiler yükseltildi. Sert alkollü içkiler üzerindeki özel tüketim vergisi %50, birada %100, düşük alkollü içkilerde %300, tütün mamulleri üzerinde ise %40 oranında artırıldı ki, kademeli olarak bu oran daha da artırılmalı. Ayrıca akaryakıt vergilerinde yeni yılla beraber %13’lük artış yaşanacak. Tarım ve hayvancılık sektörlerinde belli alanlardaki KDV avantajları ise IMF’in baskısı ile büyük oranda ortadan kaldırıldı. Tarım, Ukrayna’da yeterince vergilendirilemeyen bir alandı ve bu sektörler arasında haksız rekabet oluşturuyordu.
Düşen vergi oranları ve basitleştirilen vergi prosedürleri, yolsuzluk algısının yoğun, devletin vergileri doğru amaçlarla kullandığı konusunda yoğun şüpheleri olan toplumlarda otomatikman verginin tabana yayılmasını sağlayamaz, ayıca unutmamak gerek ki Sovyetler Birliği döneminde bu topraklarda insanlar vergi ödeme alışkanlığına sahip değildi. Bunun için vergisini doğru ödeyen kurum ve kişiler rahatsız edilmeden adil bir biçimde vergi denetimleri yapılması ve çeşitli kampanyalarla toplumda vergi ödeme bilincinin oluşturulması hedeflenecek. Düşen vergi oranları ve iptal edilen vergilerden kaynaklanan gelir kayıpları ise daha çok firmanın gerçek ücretleri beyan etmesi, bazı tahminlere göre %50’yi bulan kayıt dışı ekonominin yapılacak denetimlerle kayıt içine çekilmesiyle aşılacak. Değişen vergi kanunuyla beraber, vergi idaresinde de reforma gidiliyor, bu çerçevede 2016 yılında, bu alanda 17.500 kişi işten çıkarılacak.
Büyüme, özel sektör yatırımlarından ve yabancı sermayeden sağlanacak
Bütçede giderler bölümünde ise aslan payını emeklilik ve sosyal güvenlik harcamaları alırken, ikinci sırada savunma ve güvenlik, üçüncü sırada ise borç servisi geliyor. Bu kalemlere sağlığı da eklediğimizde bu dörtlünün bütçedeki toplam payı %60’ı geçiyor. Yatırımların bütçedeki payı ise azımsanacak kadar düşük dolayısıyla %2 olarak öngörülen büyümenin gerçekleşmesi tamamen özel sektör yatırımlarına ve yabancı sermayeye bağlanmış durumda. Bundan dolayı yapısal reformlar ve özellikle basitleştirilen vergi sitemiyle ülkede iş dünyası ve yatımlar için uygun zemin hazırlanmaya çalışılmasına şaşırmamak gerek.
Ukrayna’da, 2015 yılının son iki kazanımı olan vergi kanunu ve 2016 bütçesi bu şekilde. Diğer olumlu gelişmelere gelince. Hükümet, her ne kadar değişim konusunda yeterince hızlı hareket etmemekle eleştirilse de özellikle ekonomi alanında geçtiğimiz yıl birçok başarı sağlandığına ve yapısal reforma imza atıldığına tanıklık ettik. Mart ayında IMF ile 17 milyar dolarlık mali paket konusunda anlaşılırken, Batı ülke ve kurumlarından gelen mali destekle bu paket dört yıl için 40 milyar dolara çıkarıldı. %70 oranında devalüe olan Ukrayna yerel para birimi son altı ayda dolar karşısında istikrara kavuşturuldu, döviz rezervleri ise 5 milyar dolardan, 13,3 milyar dolara getirildi. İhracatın Rusya’ya bağımlığı %35’lerden, %12’lere çekilirken, kasım ayında, Rusya hariç kreditörlerle antlaşma sağlanarak devlet dış borçlarının 15 milyar dolarlık bölümünde yeniden yapılandırılmaya gidildi. Ekonomi ve tarım bakanlığı birçok lisans ve izni iptal ederken, iş yapma prosedürlerini kolaylaştırdılar. Ayrıca devlet alımlarının elektronik sisteme taşınması bu alanda yolsuzluğun engellenebilmesi için önemli bir adım oldu.
Bankacılık sektöründe konsolidasyon sürüyor, tarımsal ihracat arttı, sanayi üretimine istikrar gelirken, yeniden büyüme sağlandı
Reform yapılan bir başka alan bankacılık sektörü oldu. Merkez Bankası ciddi yapısal reformlara imza atarken, toplam banka sayısı 187’den, 122’ye düşürüldü. Sektörde konsolidasyon önümüzdeki dönemde de devam edecektir. Bu arada banka sahipliğinin şeffaf bir biçimde ortaya çıkarılmasını sağlayan şeffaflık yasasının meclisten geçmesi, bankaların denetimlerinin daha rahat yapılmasını sağlayacak. Yolsuzluk mücadele için yeni bir savcı atanması ve yine yolsuzlukla mücadele ve reformlarda kararlılık adına, cumhurbaşkanlığının başkanlığında, kabine üyelerinin bir bölümünün ve üst düzey devlet görevlilerinin katılımıyla ulusal reform konseyinin oluşturulması güzel gelişmeler. Sayıları yeterli olmasa da yeni polis teşkilatının mensupları halkın şimdiden güveni kazanmış durumda.
Tüm bu gerçekleştirilen reformların sonucunda, Ukrayna’da tarımsal ihracat artarken, sanayi üretimine istikrar geldi. 7 çeyreklik küçülmeden sonra, 2015 yılının 3. çeyreğinde az da olsa, %0.7 oranında büyüme sağlandı. Resmi işsizlik ise %11’den, %9’a geriledi. Ukrayna’da en kötü olan geride kaldı. Ülke artık yönünü bir daha döndürülmeyecek biçimde çizmiş durumda, evet Batı’ya doğru yürüyüşünde zaman zaman duruyor, zaman zaman yalpalıyor ama istikamet artık net olarak belli ve eninde sonunda hedefe varılacaktır. Bu hedefe hızlı varılabilmesi adına Türkiye gibi dost ve komşu ülkelerin Ukrayna’ya maddi ve manevi desteği ise bu dönemde büyük önem taşıyor.
Burak PEHLİVAN
Related posts:
Aşağıdaki butonları tıklayarak, yazıyı arkadaşlarınızla paylaşın!
